Gewicht - Zorgverlener

Overgewicht en obesitas komen in toenemende mate voor bij personen op reproductieve leeftijd. Overgewicht heeft een invloed op de vruchtbaarheid, zowel bij mannen als bij vrouwen. Tijdens de zwangerschap zorgt overgewicht voor een toename van complicaties zoals hypertensie en diabetes tijdens de zwangerschap (SPE) en heeft het een invloed op de neonatale uitkomst.

Het is belangrijk om een gezond gewicht na te streven voor de zwangerschap. Gezien overgewicht vaak genetisch wordt bepaald, dient de nadruk te liggen op een gezonde leefstijl (gezonde voeding en voldoende beweging), eerder dan op een bepaald streefgewicht. 

Overgewicht is zeker niet altijd de weerspiegeling van een gebrek aan motivatie, karakter of gezonde eetgewoonten. Voor mensen met (epi)genetische voorbeschiktheid tot zwaarlijvigheid kan het veel belangrijker zijn om zo gezond en evenwichtig mogelijk te eten, voldoende te slapen en gewichtstoename te voorkomen eerder dan af te vallen. Het is heel belangrijk om als zorgverlener niemand te stigmatiseren en niet ongevraagd een bepaalde leefstijl op te dringen. Vraag steeds toestemming om eventuele gewichtsproblemen aan te kaarten.

Gezond gewicht

• BMI tussen 18,5 kg/m² en 24,9 kg/m²
• Adviseer vrouwen om preconceptioneel op gewicht te blijven door gezonde en gevarieerde voeding en lichaamsbeweging

Ondergewicht

• BMI 18,5 kg/m² en een normale menstruele cyclus
• Adviseer om preconceptioneel op gewicht te blijven (bij te komen indien mogelijk)
• Bij een verstoorde menstruele cyclus, wees alert op mogelijke eetstoornissen en een verstoord zelfbeeld.

Recente gewichtstoename voor de zwangerschap

• Bespreek voedings - en bewegingspatroon
• Bekijk of gewichtsverlies preconceptioneel mogelijk is door gezonde voeding en lichaamsbeweging 

Overgewicht

• BMI tussen 25 kg/m² en 29,9 kg/m²
• Bespreek voedings - en bewegingspatroon
• Bekijk of gewichtsverlies preconceptioneel mogelijk is door gezonde voeding en lichaamsbeweging 

Obesitas

• BMI > 30 kg/m²
• Bespreek voedings - en bewegingspatroon
• Informeer over perinatale gezondheidsrisico's 
• Moedig vrouwen aan om preconceptioneel gewicht te verliezen en  ondertussen eventueel anticonceptie te gebruiken. Hulp is aanbevolen.

• Body Mass Index (BMI)
• Gezond gewicht
• Ondergewicht
• Recente gewichtstoename voor de zwangerschap
• Overgewicht
• Obesitas
• Excessieve gewichtstoename tijdens de zwangerschap

Body Mass Index (BMI)

Het is aan te bevelen om de vrouw te wegen en haar BMI (gewicht (kg)/lengte² (m²)) te berekenen voor de zwangerschap of tijdens de eerste raadpleging in de zwangerschap.

BMI-waarden:

• Onder de 18,5 kg/m² duidt op ondergewicht
• Tussen de 18,5 kg/m² en de 24,9 kg/m² duidt op gezond gewicht
• Tussen de 25 kg/m² en de 29,9 kg/m² duidt op overgewicht
• Tussen de 30 kg/m² en de 39,9 kg/m² duidt op obesitas of zwaarlijvigheid
• Boven de 40 kg/m² duidt op ernstige zwaarlijvigheid 

Online BMI calculator: Body mass index (BMI) | Gezond Leven

Gezond gewicht

Adviseer vrouwen met een BMI tussen 18,5 kg/m² en 24,9 kg/m² om preconceptioneel op gewicht te blijven door gezonde en gevarieerde voeding en lichaamsbeweging.
 

Ondergewicht

Adviseer vrouwen met een BMI 18,5 kg/m² en een normale menstruele cyclus, om preconceptioneel op gewicht te blijven.

Ondergewicht (BMI18,5) kan de vruchtbaarheid verminderen. Eens zwanger, hebben vrouwen met ondergewicht minder kans op  pre-eclampsie, zwangerschapshypertensie en zwangerschapsdiabetes. Echter vroeggeboorte (32 tot 37 weken) (ICSI/NHG) en lager geboortegewicht komen vaker voor bij vrouwen met een laag gewicht dan bij vrouwen met een normaal gewicht (NHG).

Wees bij een verstoorde menstruele cyclus alert op mogelijke eetstoornissen en een verstoord zelfbeeld (NHG/AJOG). Vrouwen met eetstoornissen, zoals anorexia nervosa en boulimia nervosa, moeten preconceptioneel geïnformeerd worden over de mogelijke effecten op hun eigen gezondheid en over de risico’s op infertiliteit en complicaties tijdens toekomstige  zwangerschappen. Deze vrouwen moeten aangemoedigd worden zich te laten behandelen alvorens zwanger te worden (AJOG).

Meer informatie :                            

• Voor patiënten: Vereniging Anorexia Nervosa Boulemia Nervosa: http://www.anbn.be
• Voor zorgverleners: eetexpert, een partnerorganisatie van de Vlaamse overheid gericht op eet- en gewichtsproblemen, met verschillende methodieken: www.eetexpert.be.
   

Recente gewichtstoename voor de zwangerschap

Moedig vrouwen met een recente gewichtstoename (niet bij ondergewicht) voor de zwangerschap aan om preconceptioneel gewicht te verliezen, en eventueel anticonceptie te gebruiken, tot het streefgewicht (opnieuw) is bereikt door gezonde voeding en lichaamsbeweging  (Domus Medica).

Recente gewichtstoename voor de zwangerschap verhoogt het risico op complicaties. Een toename in BMI van 3 eenheden geeft een verhoogde kans op pre-eclampsie, zwangerschapshypertensie, zwangerschapsdiabetes, keizersnede, doodgeboorte en macrosomie.  Deze associaties zijn tevens aanwezig bij vrouwen die preconceptioneel geen overgewicht hadden (NHG/ Domus Medica, Bogaerts et al, 2013).   

Overgewicht

Moedig vrouwen met een BMI tussen 25 kg/m² en 29,9 kg/m² aan om preconceptioneel alert te zijn voor hun voedings- en bewegingspatroon.

Overgewicht gaat gepaard met een verminderde vruchtbaarheid. Meestal is anovulatie de oorzaak van de subfertiliteit (NHG). Eens zwanger, hebben vrouwen met overgewicht meer kans op congenitale afwijkingen, zwangerschapsdiabetes en zwangerschapshypertensie, prematuriteit en obstetrische complicaties. (NHG).

Hoewel duidelijk is dat overgewicht geassocieerd is met een verminderde kans op zwangerschap, is het bewijs dat afvallen of bewegen de kans op zwangerschap verhoogt nog niet goed onderbouwd. Sportbeoefening lijkt de kans op subfertiliteit te verminderen (NHG).
 

Obesitas

In Vlaanderen start bijna de helft van de vrouwen met overgewicht of obesitas (44%) aan de zwangerschap (SPE).

Obesitas vermindert de kans op zwangerschap. Bij een BMI hoger dan 29 kg/m² zou iedere stijging van de BMI met één punt een verminderde kans op zwangerschap geven van 4% (NHG). De duidelijkste oorzaak van subfertiliteit bij overgewicht is anovulatie. Maar ook bij ovulatie heeft overgewicht invloed op de zwangerschapskansen bij subfertiele vrouwen (NHG).

Eens zwanger, hebben vrouwen met obesitas een groter risico op prenatale en obstetrische complicaties. Ze hebben een verhoogd risico op het krijgen van een kind met aangeboren afwijkingen (zoals neurale buisdefect, cardiovasculaire anomalie, verhemelte- en lipspleet, hydrocephalus en extremiteitreductie anomalie (Stothard et al., 2009) in vergelijking met vrouwen met een normale BMI voor de zwangerschap.

Er zou bovendien een verhoogd risico zijn op miskramen, zwangerschapsdiabetes, zwangerschapshypertensie, pre-eclampsie, prematuriteit, macrosomie, dringende sectio en postpartumbloedingen (Heslehurst et al. 2008). Vrouwen met obesitas hebben een hogere perinatale mortaliteit, veroorzaakt door een niet uit te leggen intra-uteriene vruchtdood of foetoplacentaire problemen (NHG/Domus Medica). Tijdens en na de baring hebben deze vrouwen meer kans op dystocie, inductie, antepartum veneuze thromboembolisme en complicaties na anesthesie (ICSI).  Het risico op ongunstige uitkomsten is afhankelijk van de mate van overgewicht. De groep met het hoogste risico zijn vrouwen met morbide obesitas (BMI > 35 kg/m2).

Een gewichtsreducerend programma met dieet-, bewegings- en gedragsveranderend advies strekt tot de aanbeveling bij obese vrouwen die  zwanger willen  worden. In sommige gevallen, kan preconceptioneel bariatrische chirurgie overwogen worden (AJOG).

Voor vrouwen met obesitas wordt een hogere dosis foliumzuur aanbevolen. Indien medicatie wordt genomen, is afstemming met de behandelende specialist noodzakelijk met het oog op de kinderwens.

Excessieve gewichtstoename tijdens de zwangerschap

 The Institute of Medicine (IOM) lanceerde in 2009 specifieke aanbevelingen met betrekking tot de ideale gewichtstoename tijdens de zwangerschap in relatie tot BMI voor de zwangerschap. 

Als men minder aankomt in de zwangerschap dan wat de bovenstaande IOM richtlijnen aanbevelen, is er een groter risico op (Goldstein et al., 2017):
•    Small for gestational age (50% meer) (negatieve dyscongruentie)
•    Vroeggeboorte (70% meer)
Als men meer aankomt in de zwangerschap dan wat de IOM richtlijnen aanbevelen, is er een groter risico op:
•    Large for gestational age (2x meer)(positieve dyscongruentie)
•    Macrosomie (2x meer)
•    Sectio caesarea (30% meer)
 

Gewichtsverlies is niet aanbevolen tijdens de zwangerschap, er kan wel aangemoedigd worden om gezond te eten. Hou er rekening mee dat vermoeidheid, fysieke ongemakken, nieuwe ritmes, … die gepaard gaan met zwangerschap en postpartum, het niet gemakkelijk maken om nieuwe, gezonde gewoontes in te bouwen. Toon hier als zorgverlener begrip voor en kijk samen met de zwangere of pas bevallen moeder hoe ze uitdagingen, met de hulp van haar netwerk, kan aanpakken.

Preventie van excessieve gewichtstoename is belangrijk. Uit een Cochrane review blijkt dat gezonde voeding en/of voldoende beweging het risico op overmatige gewichtstoename vermindert.