Het gebruik van alcohol is de laatste 10 jaar gedaald. De recentste Vlaamse cijfers rond alcoholgebruik tijdens de zwangerschap, dateren van een studie in 2008-2009. Uit deze studie bleek dat één op drie vrouwen alcohol consumeerde tijdens de zwangerschap en 43% consumeerde wel eens alcohol tijdens de borstvoeding (Hoppenbrouwers et al., 2011).
Gezien de teratogeniciteit van alcohol en gezien er geen veilige ondergrens is voor alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap wordt elke vorm van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap en borstvoeding afgeraden (Graves et al., 2020). Alcohol passeert de placentabarrière en is erg schadelijk voor de foetus. Tijdens de eerste twee weken van de zwangerschap is er meer kans op een miskraam, in week drie tot en met acht is er meer risico op aangeboren afwijkingen. Ook in latere fasen kan alcoholgebruik een normale groei en ontwikkeling negatief beïnvloeden. Gezien de hersenen zich gedurende de volledige zwangerschap en ook na de geboorte ontwikkelen, wordt het gebruik van alcohol afgeraden van het moment men zwanger zou kunnen zijn en ook tijdens de borstvoeding.
Risico's bij alcoholgebruik van de moeder
| Alcohol heeft een negatief effect op de vruchtbaarheid, ook bij de man |
| Er is een grotere kans op spontane abortus |
| Er is meer kans op vroeggeboorte en doodgeboorte |
| Er is meer kans op groeivertraging bij de baby |
| Er is meer kans op aangeboren afwijkingen, zoals het foetaal alcoholsyndroom |
Alcohol tijdens de borstvoeding
Het allerbeste is om geen alcohol te drinken tijdens de borstvoedingsperiode. Toch kan de moeder wel af en toe een glas drinken, als ze rekening houdt met een aantal adviezen:
- Het belangrijkste advies is om na het drinken van één standaardglas alcohol minstens 2 à 3 uur met borstvoeding te wachten.
- Heeft ze meer gedronken, dan moet ze langer wachten. De wachttijd kan ook licht verschillen naargelang het gewicht van de vrouw.
- Om de melkproductie op gang te houden kan de melk die alcohol bevat afgekolfd en weggegooid worden. Natuurlijk is het belangrijk om dan een alternatief te voorzien voor voeding op vraag. Dit kan door op voorhand alcoholvrije melk af te kolven.
Screening en interventie bij alcoholgebruik
Gezien alcoholgebruik voor en tijdens de zwangerschap voorkomt bij alle bevolkingsgroepen, raadt het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) hulpverleners aan om alcoholgebruik routinematig te bevragen bij alle vrouwen met kinderwens. Dit gebeurt best zo vroeg mogelijk in de zwangerschap. Zegt de vrouw (af en toe) alcohol te drinken? Dan kan het risico ingeschat worden met de me-ASSIST test, een screeningstool met aangepaste cut-off waarden voor zwangere vrouwen. We proberen dus te weten te komen of het gaat om incidenteel laagrisico gebruik, riskant gebruik of een mogelijke stoornis. Kader altijd op voorhand de screening door te zeggen dat het belangrijk is hier eerlijk op te antwoorden, om zo goed mogelijk voor haar en de baby te kunnen zorgen.
Het is belangrijk om daarna op een respectvolle, niet-veroordelende manier in gesprek te gaan met de vrouw, zodat de vertrouwensrelatie intact blijft.
Dit zijn de 10 stappen voor een kortdurende interventie, die elke zorgverlener in principe kan uitvoeren na een positieve screening.
- Vraag de vrouw of ze geïnteresseerd is in de scores van de me-ASSIST test.
- Koppel het screeningsresultaat op een feitelijke en respectvolle manier terug. Geef gepersonaliseerde feedback.
- Geef advies over de risico’s van het middelengebruik voor de baby.
- Laat de verantwoordelijkheid van de gemaakte keuzes bij de hulpvrager.
- Vraag haar hoe bezorgd ze is over de scores en luister.
- Weeg de voordelen die de zorgvrager ervaart bij het gebruik af tegen…
- … de nadelen van het gebruik. Wees nieuwsgierig en vraag wat alcoholgebruik met de vrouw doet.
- Reflecteer en vat samen wat ze heeft gezegd, met de nadruk op de voordelen van het stoppen met gebruik.
- Vraag de zorgvrager hoe bezorgd ze is over de nadelen.
- Verwijs door voor psychologische ondersteuning. Geef haar eventueel een folder mee.
Bij alcoholgebruik tijdens de zwangerschap kan de schade voor de foetus beperkt worden door vroegtijdige screening en behandeling van de moeder, alsook neonatale opvolging tijdens en na de zwangerschap.
Graves, L., Carson, G., Poole, N., Patel, T., Bigalky, J., Green, C. R., & Cook, J. L. (2020). Guideline No. 405: Screening and Counselling for Alcohol Consumption During Pregnancy. Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 42(9), 1158-1173.e1.
Oostingh, E. C., Hall, J., Koster, M. P. H., Grace, B., Jauniaux, E., & Steegers-Theunissen, R. P. M. (2019). The impact of maternal lifestyle factors on periconception outcomes: a systematic review of observational studies. Reproductive BioMedicine Online, 38, 77–94.
